Học thuyết X, Y, Z là những học thuyết quản trị được xây dựng dựa trên giả định về bản tính của con người. Mỗi học thuyết có những quan điểm khác nhau về con người, từ đó dẫn đến những phương pháp quản trị khác nhau.

Học thuyết X

Học thuyết X được phát triển bởi nhà tâm lý học Douglas McGregor vào năm 1960. Douglas McGregor là một nhà tâm lý học và nhà quản lý người Mỹ. Ông là giáo sư tại Trường Quản trị Sloan của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Ông được coi là một trong những nhà tư tưởng hàng đầu trong lĩnh vực quản trị nhân lực.

Học thuyết X được McGregor xây dựng dựa trên những quan điểm truyền thống về bản tính của con người, trong đó con người được coi là lười biếng, không thích làm việc, chỉ làm việc khi bị ép buộc hoặc sợ hãi. Do đó, cần phải có sự kiểm soát, giám sát chặt chẽ từ phía nhà quản lý để họ có thể hoàn thành công việc.

Dựa trên giả định của học thuyết X, các nhà quản lý thường áp dụng các phương pháp quản trị như:

• Phân công công việc chặt chẽ, rõ ràng, cụ thể
• Giám sát chặt chẽ, kiểm tra thường xuyên
• Sử dụng các biện pháp kỷ luật nghiêm khắc để răn đe

Học thuyết Y

Học thuyết Y cũng được phát triển bởi Douglas McGregor và cũng vào năm 1960. Học thuyết này được xây dựng dựa trên những quan điểm hiện đại về bản tính của con người, trong đó con người được coi là ham làm việc, muốn được tự do, sáng tạo và có trách nhiệm.

Học thuyết Y giả định rằng con người có bản tính ham làm việc, muốn được tự do, sáng tạo và có trách nhiệm. Do đó, cần tạo ra môi trường làm việc thuận lợi để họ có thể phát huy hết khả năng của mình.

Dựa trên giả định của học thuyết Y, các nhà quản lý thường áp dụng các phương pháp quản trị như:

• Tạo môi trường làm việc tự do, dân chủ
• Tạo cơ hội cho người lao động được tham gia vào các quyết định
• Khuyến khích người lao động phát huy sáng tạo

Học thuyết Z

Học thuyết Z được phát triển bởi William Ouchi vào năm 1981. William Ouchi là một nhà kinh doanh và nhà quản lý người Mỹ gốc Nhật. Ông là giáo sư tại Trường Kinh doanh Anderson của Đại học California, Los Angeles (UCLA). Ông được coi là một trong những nhà tư tưởng hàng đầu trong lĩnh vực quản trị quốc tế.

Học thuyết Y giả định rằng con người có bản tính ham làm việc, muốn được tự do, sáng tạo và có trách nhiệm. Do đó, cần tạo ra môi trường làm việc thuận lợi để họ có thể phát huy hết khả năng của mình.Học thuyết Z được xây dựng dựa trên những quan điểm của các doanh nghiệp Nhật Bản, giả định rằng con người có bản tính ham học hỏi, thích ổn định và có tinh thần trách nhiệm cao. Do đó, cần kết hợp giữa các yếu tố truyền thống và hiện đại trong quản trị để tạo ra một môi trường làm việc hài hòa, gắn bó.

Dựa trên giả định của học thuyết Z, các nhà quản lý thường áp dụng các phương pháp quản trị như:

• Xây dựng mối quan hệ gắn bó lâu dài với người lao động
• Tạo cơ hội cho người lao động được tham gia vào các quyết địnhTạo cơ hội cho người lao động được đào tạo, phát triển
• Khuyến khích người lao động phát huy sáng tạoTôn trọng và lắng nghe ý kiến của người lao động

Ưu nhược điểm của từng học thuyết

Mỗi học thuyết đều có những ưu điểm và hạn chế của nó:

Học thuyết X

• Dễ áp dụng
• Hiệu quả trong ngắn hạn
• Thích hợp với các doanh nghiệp có quy mô nhỏ, sản xuất theo dây chuyền

Nhược điểm:

• Có thể dẫn đến tình trạng căng thẳng, bất mãn trong nhân viên
• Gây ra sự thụ động, trì trệ trong công việc

Học thuyết Y

• Khơi dậy tiềm năng của nhân viên
• Thúc đẩy sự sáng tạo, đổi mới
• Thích hợp với các doanh nghiệp có quy mô lớn, sản xuất theo hướng hiện đại

Nhược điểm:

Khó áp dụng trong ngắn hạn
Yêu cầu nhà quản lý có kỹ năng, kinh nghiệm quản lý tốt

Học thuyết Z

• Tạo ra môi trường làm việc hài hòa, gắn bó
• Tăng cường sự trung thành của nhân viên
• Thích hợp với các doanh nghiệp có quy mô lớn, có văn hóa doanh nghiệp mạnh

Nhược điểm:

• Khó áp dụng trong ngắn hạn
• Yêu cầu nhà quản lý có tầm nhìn, chiến lược dài hạn

Ứng dụng của học thuyết X, Y, Z trong quản trị nhân lực

Mỗi học thuyết X, Y, Z có những giả định và ứng dụng riêng, phù hợp với từng loại hình doanh nghiệp và đặc điểm của người lao động.

• Học thuyết X thường được áp dụng trong các doanh nghiệp có quy mô nhỏ, sản xuất theo dây chuyền, có tính chất lao động giản đơn, đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt.
• Học thuyết Y thường được áp dụng trong các doanh nghiệp có quy mô lớn, sản xuất theo hướng hiện đại, có tính chất lao động phức tạp, đòi hỏi sự sáng tạo, đổi mới.
• Học thuyết Z thường được áp dụng trong các doanh nghiệp có quy mô lớn, có văn hóa doanh nghiệp mạnh, coi trọng nhân viên như một tài sản quý giá.

Có thể thấy, các học thuyết X, Y, Z đều có những quan điểm khác nhau về bản tính của con người, từ đó dẫn đến những quan điểm khác nhau về nhân sự và lực lượng lao động. Học thuyết X có quan điểm tiêu cực nhất về con người, trong khi học thuyết Y và Z có quan điểm tích cực hơn.

Xem thêm: Áp dụng phương pháp 6 chiếc mũ tư duy trong quản trị nhân sự

Key Takeaway: