Kiểm thử phần mềm là quá trình đánh giá chất lượng của một sản phẩm phần mềm bằng cách kiểm tra các chức năng, tính năng và yêu cầu của nó. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giới thiệu tổng quan về kiểm thử và các nguyên tắc cần lưu ý khi thực hiện kiểm thử. Các nguyên tắc này sẽ giúp bạn thiết lập một quy trình kiểm thử hiệu quả, chuyên nghiệp và đảm bảo chất lượng cao cho sản phẩm của bạn.
Kiểm thử phần mềm là gì?
Kiểm thử phần mềm - Software testing thực chất là quá trình đánh giá chất lượng của một sản phẩm phần mềm bằng cách kiểm tra các tính năng, chức năng, độ tin cậy, khả năng bảo trì, an toàn và hiệu suất của nó. Kiểm thử phần mềm có thể được thực hiện bởi nhà phát triển, người dùng hoặc bên thứ ba độc lập.
Vì sao kiểm thử phần mềm quan trọng?
Mục tiêu của kiểm thử phần mềm là tìm ra các lỗi, hao hụt hoặc thiếu sót trong phần mềm và đưa ra các khuyến nghị để cải thiện nó. Kiểm thử phần mềm cũng giúp đảm bảo rằng phần mềm đáp ứng các yêu cầu và mong đợi của khách hàng và người dùng.
Quy trình kiểm thử phần mềm cũng giúp phát hiện các rủi ro tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến chất lượng, an toàn và bảo mật của sản phẩm phần mềm. Một số lợi ích cơ bản của kiểm thử phần mềm bao gồm:
- Tăng sự hài lòng và tin tưởng của khách hàng và người dùng với sản phẩm phần mềm.
- Giảm chi phí và thời gian phát triển, bảo trì và sửa chữa sản phẩm phần mềm.
- Nâng cao hiệu quả và hiệu năng của sản phẩm phần mềm.
- Tăng cơ hội cạnh tranh và thị phần của sản phẩm phần mềm.
- Tuân thủ các tiêu chuẩn, quy định và quy trình chất lượng trong ngành.
Các nguyên tắc kiểm thử phần mềm
Để thực hiện kiểm thử phần mềm một cách hiệu quả và chính xác, người kiểm thử cần tuân theo các nguyên tắc kiểm thử phần mềm. Các nguyên tắc kiểm thử phần mềm là những quy tắc cơ bản, chung và quan trọng mà người kiểm thử cần nắm vững và áp dụng trong quá trình kiểm thử. Dưới đây là một số nguyên tắc kiểm thử phần mềm phổ biến nhất.
Kiểm thử cho thấy sự hiện diện của các lỗi, không phải sự vắng mặt của các lỗi
Đây là nguyên tắc cơ bản nhất của kiểm thử phần mềm. Nó nói rằng, dù có kiểm thử kỹ lưỡng đến đâu, cũng không thể chắc chắn rằng phần mềm không còn lỗi nào.
Quy trình test chỉ có thể giúp phát hiện và loại bỏ các lỗi đã biết, nhưng không thể khẳng định rằng không có lỗi mới nào xuất hiện. Do đó, người kiểm thử không nên tự mãn với kết quả kiểm thử, mà luôn cố gắng tìm ra các lỗi tiềm ẩn trong phần mềm.
Kiểm thử sớm và thường xuyên
Đây là nguyên tắc quan trọng để đảm bảo chất lượng của phần mềm. Nếu chỉ bắt đầu kiểm thử khi phần mềm đã hoàn thiện, sẽ rất khó khăn để sửa chữa các lỗi phát sinh, đồng thời tốn nhiều chi phí và thời gian.
Do đó, người kiểm thử nên bắt đầu kiểm thử từ giai đoạn thiết kế, và tiếp tục kiểm thử liên tục trong suốt quá trình phát triển phần mềm. Việc kiểm thử sớm và thường xuyên sẽ giúp phát hiện và khắc phục các lỗi ở giai đoạn sớm nhất, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu suất của quá trình kiểm thử.
Kiểm thử theo ngữ cảnh
Nguyên tắc này chỉ ra rằng không có một kỹ thuật hay phương pháp kiểm thử nào có thể áp dụng cho tất cả các loại phần mềm. Mỗi loại phần mềm có những yêu cầu, đặc tính và mục tiêu khác nhau, do đó cần có những chiến lược và tiêu chuẩn kiểm thử khác nhau. Người kiểm thử cần xác định được ngữ cảnh của phần mềm để lựa chọn những kỹ thuật và công cụ kiểm thử phù hợp nhất.
Kiểm thử theo ưu tiên
Theo nguyên tắc này, không có đủ tài nguyên để kiểm thử toàn bộ phần mềm với mọi khả năng xảy ra. Do đó, người kiểm thử cần phải ưu tiên kiểm thử những phần quan trọng, nhạy cảm và có nguy cơ cao nhất của phần mềm. Việc ưu tiên kiểm thử có thể dựa trên các tiêu chí như mức độ tác động, tần suất sử dụng, độ phức tạp, độ tin cậy, độ mới mẻ, độ khó khăn của việc sửa chữa…
Kiểm thử theo mục tiêu
Mỗi hoạt động kiểm thử phải có một mục tiêu rõ ràng và cụ thể. Người kiểm thử cần xác định được mục tiêu kiểm thử trước khi bắt đầu kiểm thử, và đánh giá kết quả kiểm thử dựa trên mục tiêu đó. Mục tiêu kiểm thử có thể là kiểm tra tính năng, chức năng, hiệu năng, bảo mật, khả năng tương thích… của phần mềm.
Kiểm thử theo chuẩn
Người kiểm thử cần tuân theo các chuẩn mực và quy trình đã được thiết lập cho quá trình kiểm thử phần mềm. Việc tuân theo các chuẩn kiểm thử sẽ giúp người kiểm thử có một hướng dẫn rõ ràng và đồng nhất cho các hoạt động kiểm thử, từ lập kế hoạch, thiết kế ca kiểm thử, thực hiện kiểm thử, đến báo cáo kết quả kiểm thử. Các chuẩn kiểm thử cũng sẽ giúp người kiểm thử nâng cao chất lượng và hiệu quả của công việc kiểm thử.
Kiểm thử liên tục cải tiến
Người kiểm thử không nên hài lòng với kết quả hiện tại của quá trình kiểm thử, mà luôn tìm cách cải tiến và hoàn thiện quá trình kiểm thử. Người kiểm thử cần phải tự đánh giá và phản hồi về công việc kiểm thử của mình, nhận diện được những điểm mạnh và điểm yếu, những thành công và thất bại, những rủi ro và cơ hội. Từ đó, người kiểm thử có thể áp dụng những biện pháp khắc phục và cải thiện cho các hoạt động kiểm thử tiếp theo.
Các phương pháp kiểm thử phần mềm
Có nhiều phương pháp kiểm thử phần mềm khác nhau, tùy thuộc vào mục tiêu, đối tượng và chiến lược kiểm thử. Một số phương pháp kiểm thử phổ biến phải kể đến như:
- Kiểm thử hộp trắng (white box testing): là phương pháp kiểm thử dựa trên cấu trúc bên trong của phần mềm, như mã nguồn, luồng dữ liệu, luồng điều khiển, giao diện, cơ sở dữ liệu…
- Kiểm thử hộp đen (black box testing): là phương pháp kiểm thử dựa trên chức năng và yêu cầu của phần mềm, không quan tâm đến cấu trúc bên trong.
- Kiểm thử hộp xám (gray box testing): là sự kết hợp giữa kiểm thử hộp trắng và kiểm thử hộp đen, sử dụng cả thông tin về cấu trúc bên trong và chức năng bên ngoài của phần mềm. Trong kiểm thử hộp xám, người kiểm thử có thể truy cập vào các tài liệu thiết kế, chẳng hạn như sơ đồ luồng dữ liệu và mô tả yêu cầu chức năng.
Xem thêm: Gray box testing, Black box testing và White box testing
Các loại kiểm thử phần mềm

Có nhiều loại kiểm thử phần mềm khác nhau, tùy thuộc vào mục đích, phạm vi và phương pháp của quá trình kiểm thử. Nếu căn cứ vào mục tiêu sẽ gồm các loại kiểm thử cơ bản sau:
- Kiểm thử chức năng: Kiểm tra xem phần mềm có đáp ứng các yêu cầu chức năng đã được xác định hay không.
- Kiểm thử hiệu năng: Kiểm tra khả năng đáp ứng yêu cầu hiệu năng của phần mềm.
- Kiểm thử bảo mật: Kiểm tra khả năng bảo mật của phần mềm trước các cuộc tấn công của hacker.
- Kiểm thử khả năng sử dụng: Kiểm tra xem phần mềm có dễ sử dụng và dễ học hay không.
- Kiểm thử khả năng bảo trì: Kiểm tra xem phần mềm có dễ bảo trì hay không.
Các cấp độ kiểm thử phần mềm khác nhau
Các cấp độ kiểm thử phần mềm được phân loại dựa trên mức độ chi tiết của kiểm thử và mức độ tương tác giữa các thành phần của phần mềm. Các cấp độ kiểm thử phần mềm thường được phân loại thành các loại sau:
Kiểm thử đơn vị (Unit testing)
Kiểm thử đơn vị là cấp độ kiểm thử phần mềm cơ bản nhất, trong đó các thành phần riêng lẻ của phần mềm được kiểm tra độc lập với nhau. Mục tiêu của kiểm thử đơn vị là xác minh rằng mỗi thành phần hoạt động đúng theo thiết kế và yêu cầu. Kiểm thử đơn vị thường được thực hiện bởi các lập trình viên sử dụng các công cụ và kỹ thuật tự động hóa.
Kiểm thử tích hợp (Integration testing)
Kiểm thử tích hợp là cấp độ kiểm thử phần mềm tiếp theo, trong đó các thành phần đã được kiểm tra đơn vị được kết hợp lại thành các module hoặc hệ thống con và được kiểm tra tương tác với nhau. Mục tiêu của kiểm thử tích hợp là xác minh rằng các thành phần hợp tác với nhau một cách hợp lý và không có lỗi giao diện. Kiểm thử tích hợp có thể được thực hiện bởi các lập trình viên hoặc các kỹ sư kiểm thử sử dụng các công cụ và kỹ thuật tự động hóa hoặc thủ công.
Kiểm thử hệ thống (System testing)
Đây là cấp độ kiểm thử phần mềm cao hơn, trong đó toàn bộ hệ thống phần mềm được kiểm tra như một khối duy nhất. Mục đích của kiểm thử hệ thống là đảm bảo rằng hệ thống phần mềm đáp ứng tất cả các yêu cầu chức năng và phi chức năng đã được xác định. Các lỗi thường gặp ở cấp độ kiểm thử hệ thống bao gồm lỗi giao diện người dùng, lỗi hiệu suất, và lỗi bảo mật.
Kiểm thử chấp nhận (Acceptance testing)
Kiểm thử chấp nhận là cấp độ kiểm thử phần mềm cuối cùng, trong đó hệ thống phần mềm được kiểm tra bởi người dùng cuối hoặc khách hàng để xác nhận rằng nó đáp ứng các tiêu chuẩn và mong đợi của họ. Mục tiêu của kiểm thử chấp nhận là xác minh rằng hệ thống phù hợp với nhu cầu kinh doanh và mang lại giá trị cho người dùng.
Kiểm thử phần mềm là một quá trình quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng của phần mềm. Bằng cách thực hiện kiểm thử đầy đủ và hiệu quả, các lỗi có thể được phát hiện và sửa chữa sớm, giúp giảm thiểu rủi ro cho người dùng. Việc hiểu rõ các nguyên tắc kiểm thử phần mềm là điều cần thiết để thực hiện kiểm thử hiệu quả và đảm bảo chất lượng của phần mềm.